Logopedia jest nauką zajmującą się kształtowaniem prawidłowej mowy, zapobieganiem powstawaniu wad wymowy, likwidowaniem błędów i korekcją wad, a także nauczaniem mowy w przypadku jej braku lub utraty. ( I. Styczek)

Czynność mówienia – nadawania mowy jest bardzo złożonym procesem, posiadającym wiele poziomów organizacji. Na proces ten składa się wiele czynników, od których uzależniona jest tak czynność nadawania (mówienia), jak też odbioru (rozumienia). Mówienie ( nadawanie) i rozumienie ( odbiór) warunkowane są pracą mózgu, narządów mownych ( oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych), narządu słuchu i jego właściwości warunkujących słyszenie, rozumienie oraz autokontrolę słuchową (w percepcji słuchowej pomocniczą rolę odgrywa wzrok, umożliwiający obserwację ruchów ust mówiącej osoby – odczytywanie z ust).

JAK PRZEBIEGA PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MOWY:

Okres melodii – od urodzenia do 1 roku życia
Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem wyłącznie za pomocą krzyku. Dziecko sygnalizuje nim: głód, ból, mokro, zimno. Dziecko zauważając, że krzyk powoduje pojawienie się matki – przywołuje ją. Krzyk jest pewnym rodzajem ćwiczeń oddechowych.

*Około 2-3 miesiąca pojawia się głużenie. Głużenie jest odruchem bezwarunkowym. Dziecko zaczyna wydawać specyficzne dźwięki, niekiedy bardzo trudne artykulacyjnie. Powstają dźwięki zbliżone do samogłosek i spółgłosek.
Głużenie występuje u wszystkich dzieci, także głuchych i niedosłyszących.
U dzieci głuchych głużenie zanika i nie przechodzi w kolejny etap, czyli gaworzenie.

* 6 miesięcy – głużenie przechodzi w gaworzenie, które jest odruchem warunkowym, czyli zależnym od woli dziecka. Dziecko wymawia prawie wszystkie samogłoski, niektóre spółgłoski. Gaworzenie jest początkowo naśladowaniem dźwięków wydawanych przez samo dziecko. Potem dziecko wychwytuje dźwięki zasłyszane z otoczenia, powtarza je, bawi się nimi. Gaworzenie jest ćwiczeniem słuchu, narządów artykulacyjnych i spostrzegawczości. Pomimo wymawiania przez dziecko całych zespołów sylab nie mają one żadnego określonego znaczenia.
Nie gaworzą dzieci niesłyszące.
Jeżeli do siódmego miesiąca życia dziecko nie gaworzy konieczna jest konsultacja lekarska.

* 7-9 miesięcy – dziecko wyraźnie reaguje na mowę. Potrafi wychwycić melodię, rytm, intonację. Dziecko powtarza sylaby. Rozróżnia kiedy mówisz do niego przyjaźnie, a kiedy się złościsz. Pod koniec gaworzenia pojawia się zjawisko powtarzania własnych i zasłyszanych dźwięków, dźwięków nawet słów, tuż po ich usłyszeniu. Jest to zjawisko echolalii fizjologicznej.

* 12 miesięcy – pierwsze słowa wypowiedziane ze zrozumieniem pojawiają się z końcem pierwszego roku życia. Składają się z „ wypracowanych” w okresie głużenia i gaworzenia sylab: -ma, -ta, -ba, -la. Roczne dziecko mało mówi, ale bardzo dużo rozumie. Potrafi spełnić proste polecenia. Zna swoje imię, pokazuje części ciała. Dziecko kojarzy osoby z określającymi je słowami („mama”, „babcia/baba”, „tata”).

Okres wyrazu – od 1 do 2 roku życia – dziecko na tym etapie rozumie znacznie więcej niż jest samo w stanie powiedzieć. Do rozpoznawanych osób, przedmiotów i sytuacji zaczyna dopasowywać nazwy i próbuje je wymówić. W tym okresie opanowuje wszystkie samogłoski (oprócz ą i ę) i sporo spółgłosek: p, b, p’, m, t, k, d, n, ń, ś, k, k’, półsamogłoska j. Brakujące głoski zastępuje znanymi, np. sylaba pa oznacza – do widzenia, chodźmy, chcę iść itp. Jest to też okres naśladowania przez dziecko dźwięków wydawanych przez interesujące obiekty, np. krowa- muu itd. Jest to zjawisko dźwiękonaśladownictwa, albo onomatopei.

* 18-24 miesięcy – pod koniec drugiego roku życia dziecko operuje kilkudziesięcioma poprawnie wyartykułowanymi wyrazami i niezliczoną liczbą zastępczych. Dwulatek mówi jeszcze niewiele, ale bardzo dużo rozumie, a nawet zaczyna odróżniać wyraz wymówiony poprawnie od niepoprawnego. Zaczyna budować zdania. Początkowo są to zdania dwuwyrazowe.

Okres zdania – od 2 do 3 roku życia – następuje w nim najbardziej gwałtowny rozwój słownictwa. W ciągu roku opanowuje około 1000 słów. Pojawia się wiele nowych głosek. Następują próby łączenia dwu, a nawet więcej wyrazów. Początkowo są to tylko zdania twierdzące, później pytające i rozkazujące. Dziecko nie umie wypowiedzieć wszystkich głosek, w związku z czym głoski dla niego trudne zastępuje głoskami łatwiejszymi. Wypowiedzi maja swoistą gramatykę i fantazyjne połączenia dźwiękowe. Dziecko wie już, jak powinna brzmieć wypowiedź, ale nie potrafi jeszcze jej wyartykułować. Brak zrozumienia u dorosłych wywołuje niezadowolenie, złość, a nawet agresję.

* 3-latek – część dzieci w wieku trzech lat, a nawet nieco wcześniej posługuje się pełnym zestawem głosek. Wypowiedzi trzylatka są bardzo zbliżone do potocznej mowy dorosłych i aż w 80% zrozumiałe- nawet dla obcych, powinien wymawiać: wszystkie samogłoski, spółgłoski: m, n, b, p, f, w, k, g, ch, l, j, ł, t, d, n, ś, ź, ć, dź, ń, zaczynają się pojawiać: s, z, c, dz., czasami nosowe samogłoski: ą, ę.

Okres swoistej mowy dziecka

* od 3 do 7 roku życia – okres swoistej mowy dziecka to czas opanowywania najtrudniejszych głosek: sz, ż, cz, dż, r oraz różnicowania ich z głoskami: s, z, c, dz i ś, ź, ć, ź, dź, oraz r, l. Włączanie nowych głosek do mowy jest dużym wydarzeniem w procesie jej kształtowania. Bywa, że dziecko używa ich w nadmiarze, np., gdy opanuje ż i cz, mówi żupa (zupa), czebula (cebula). Nazywa się to hiperpoprawnością.
Kończy się on wraz z opanowaniem przez dziecko poprawnej wymowy. Może trwać kilka lat. Jest to pełen uroku etap mowy dziecka, dziecko stosuje uproszczenia, przestawienia, tworzy własne wyrazy (neologizmy). Powstające wypowiedzi mają charakter wieloczłonowy, o bogatym ładunku informacji. Pojawia się dużo fantazji, dzieci zaczynają kłamać. Następuje zjawisko konfabulacji (fantazjowanie dzieci).

* 4-latek – w wieku od trzech do pięciu lat dziecko zadaje bardzo dużo pytań (około 50 dziennie).
Utrawalają się głoski s, z,c, dz i dziecko nie powinno zamieniać ich już na miękkie odpowiedniki ś, ź, ć, dź ! Głoski sz, ż, cz, dż dziecko ma jeszcze prawo wymawiać jak s, z, c, dz.
Pojawia się głoska r, ale jej brak nie jest powodem do niepokoju.

* 5-latek – powinien już wymawiać sz, ż, cz, dż oraz r.
Jego mowa jest zrozumiała dla otoczenia, a wypowiedzi zbudowane wielozdaniowo. Chętnie poprawia innych i samego siebie.

* 6-latek – sześciolatek powinien wypowiadać prawidłowo wszystkie głoski, oraz prawidłowo budować zdania (sensowne pod względem treści, poprawne gramatycznie). Wypowiedź powinna posiadać właściwą linię prozodyczną (akcent, rytm, melodię). Powinien umieć okreslić kierunek i położenie przedmiotu (do przodu, do tyłu, pomiędzy, obok, za, pod, wewnątrz itp.), wyklaskiwać sylaby w wyrazie, odnajdywać wyrazy zaczynajace się na określoną głoskę (np. powiedz co zaczyna się na głoskę b).

* 7-latek – powinien prawidłowo wymawia wszystkie głoski i ma opanowaną prawidłową technikę mówienia.

Każde dziecko rozwija się w swoim indywidualnym tempie. Dotyczy to także mowy.
Niewielkie opóźnienia nie powinny być powodem do niepokoju.

Opóźnienia w pojawianiu się poszczególnych głosek nie powinny jednak przekraczać 6 miesięcy.
Jeśli któryś z opisanych powyżej etapów znacznie opóźnia się u Twojego dziecka, skonsultuj się z logopedą.

Niezwłocznie udaj się do logopedy, gdy Twoje Dziecko:

• w wieku 6 miesięcy nie gaworzy,

• po ukończeniu 1 roku życia nie wypowiada sylab oraz pojedynczych słów,

• podejrzewasz, że nie rozumie wydawanych przez Ciebie poleceń,

• w wieku 2 lat nie mówi prostych słów np. mama, baba, tata, dada,

• między 2. a 3. rokiem życia nie wypowiada prostych zdań,

• w wieku 3 lat nie mówi,
– nie wymawia którejkolwiek z samogłosek ustnych: a, o, e, i, y,
– nie wypowiada spółgłosek charakterystycznych dla mowy trzylatka.

• w wieku 4 lat nie potrafi opowiedzieć historyjki obrazkowej,
– wypowiada proste słowa lub równoważniki zdań,
– zniekształca wyrazy,
– nie wypowiada głosek: k, g, l, ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz,
– gdy zamiast głoski f, w, wymawia p, b, h,
– zamienia g na k, oraz zamiast r mówi j,
– mowa nie jest zrozumiała dla otoczenia,
– występują trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów,
– trudności z zapamiętywaniem i przypominaniem nazw (szczególnie sekwencji, pór posiłków, pór roku, miesięcy),
– trudności z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek,

• w wieku 5 lat nie potrafi wymawiać głosek szumiących (sz, rz, cz, dż),
– mowa nadal jest niezrozumiała dla otoczenia,
– przekręca trudne wyrazy,
– pojawiają się błędy w budowanych wypowiedziach i błędy gramatyczne,
– myli nazwy podobne do siebie (zbliżone fonetycznie np.: tom – dom),
– ma trudności z podziałem wyrazów na sylaby,

• w wieku 6 lat dziecko nie potrafi wypowiadać poprawnie wszystkich głosek,
– nie umie podzielić wyrazów na sylaby i głoski,
– czyta bardzo wolno, głównie głoskuje i nie potrafi złożyć wyrazu w całość,
– przekręca wyrazy,
– nie rozumie przeczytanych zdań,
– przy pierwszych próbach pisania powinny niepokoić litery i cyfry pisane w złą stronę,
– zapisywane wyrazy od lewej do prawej strony,
– przestawia sylaby w obrębie wyrazu, lub skraca wyrazy,

• w wieku 7-9 lat dziecko nadal ma wadę wymowy,
– przekręca trudniejsze wyrazy (przestawia sylaby,
– głoski lub upodabnia do siebie głoski w wyrazach np. puszysty – pusysty,
– ma trudności z nazywaniem, zapamiętywaniem liter alfabetu, cyfr,
– używa sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym,
– bardzo wolno czyta (sylabizując lub głoskując),
– lub gdy czyta bardzo szybko, ale popełnia przy tym bardzo dużo błędów (dziecko zgaduje tekst),
– ma kłopoty podczas pisania z zapamiętywaniem kształtu rzadziej występujących liter (G, H, F, Ł),
– myli litery podobne pod względem kształtu, (t – ł – l, m – n),
– litery identyczne tylko położone inaczej w przestrzeni (p – b, d – g),
– popełnia bardzo dużo błędów podczas przepisywania tekstów,
– wykazuje trudności podczas pisania dyktand,
– nie potrafi zapisywać zmiękczeń, opuszcza, dodaje, przestawia, podwaja litery, dodaje sylaby.

• nawykowo oddycha buzią
• podczas mówienia wsuwa język między przednie zęby
• mowa jest realizowana z poszumem nosowym (dziecko mówi tak jak gdyby przez cały czas miało katar),
• gdy masz wątpliwość czy dziecko słyszy

Pamiętaj !
Do logopedy nie jest wymagane żadne skierowanie – im szybciej się zgłosisz, tym lepiej dla Twojego Dziecka.

Dorosły pacjent:
Udaj się do logopedy gdy:
• jesteś po przebytym udarze, wylewie, urazie czaszki
• czujesz, że twoja mowa nie jest poprawna i chcesz ją zmienić